“Tussen longlist en shortlist” – donderdag 15 februari 2024 in De Nieuwe Liefde, Amsterdam
In het programma ‘Tussen longlist en shortlist’ in De Nieuwe Liefde werd aandacht besteed aan de keuze voor de achttien titels op de longlist Libris Literatuur Prijs 2024. Juryvoorzitter Kim Putters schreef een lezing over de staat van de Nederlandse Literatuur aan de hand van de romans die in 2023 zijn ingezonden. Zijn lezing werd tijdens de bijeenkomst voorgelezen door jurylid Joep van Ruiten.
Speech juryvoorzitter Libris Literatuurprijs 2024 Kim Putters (voorgelezen door Joep van Ruiten-jurylid) bij de bijeenkomst `Tussen longlist en shortlist’ in De Nieuwe Liefde op 15 februari 2024.
Beste aanwezigen, in het bijzonder de aanwezige auteurs van de boeken die op de longlist staan voor de Libris Literatuurprijs 2024.
Dit jaar heeft Kim Putters de eer om de jury voor te zitten die moet komen tot een winnaar voor de beste roman die in het afgelopen jaar verscheen. Naast Kim bestaat de jury uit Lisa Kuitert, Dalilla Hermans, Joep van Ruiten en Vamba Sherif. Een divers samengestelde jury die aan elkaar gewaagd is, met onze fantastische secretaris Janny Nijhof.
Toen we als jury meer dan een jaar geleden aan de vooravond van deze opdracht stonden wisten we dat het een hele kluif zou zijn. Er verschijnen per jaar honderden romans in de Nederlandse taal, waaronder van auteurs uit Vlaanderen, Suriname en de Antillen. De ene roman is omvangrijker dan de ander dus wij hebben een leesrijk jaar achter de rug en ontzettend veel plezier beleefd. Aan de boeken, aan het praten erover in de jury en aan de emoties die dat losmaakte.
Kierkegaard schreef ooit mooi: “Wie met de tijdgeest trouwt zal snel een weduwnaar zijn.” Wie de romans van 2023 leest komt zeker de tijdgeest tegen, zoals de invloed van de klimaatverandering op ons leven, maar ook genoeg inzichten uit ons verleden – zoals over de koloniale tijd – en over de verre toekomst en andere planeten. We hebben verhalen en verbeelding over ver verleden en verre toekomsten nodig om ons dagelijks leven in perspectief te kunnen zetten. Daarmee bieden de romans uit 2023 blikwisselingen op onze tijd.
Rode draden en maatschappelijke thematiek
Ze raken dus onze verbeelding en maken iets los. Van verbazing en bewondering tot humor en ergernis, inspiratie en moedeloosheid. Deze emoties bij ons als lezers zijn verbonden met verschillende thema’s die vaak terugkwamen. Ik noem er enkele. Ik kan natuurlijk nooit volledig zijn. Het geeft een indruk van enkele rode draden.
- Dit jaar domineerde de vader-kind relatie in veel boeken. Er ging geen juryvergadering voorbij zonder huiselijk geweld, incest, onderdrukte gevoelens en het dealen met trauma (vaak ook van de schrijver zelf).
Maar ook de vrolijke kant van het leven – voor sommigen – kwam voorbij. Zo gingen verschillende romans over ouder worden en ouderen die met elkaar op reis gaan. En ja… ook/weer naar Benidorm. Je ziet het voor je (of nog niet).
En, we werden vaak intensief meegenomen in veel LHBT-romans, met opvallend veel lesbische relaties. Met natuurlijk expliciete seks, geweld, liefde, wraak en hoop als samenbindend weefsel van de verhalen.
- Als het om de maatschappelijke thema’s gaat lazen we regelmatig over wat klimaatverandering met onze wereld doet en zal doen. Met desastreuze uitkomsten voor de mensheid. De romans bieden inkijkjes in de wereld van het klimaatactivisme, maar ook het meer burgerlijke streven naar een duurzame planeet. Zelfs het leven in andere werelden en planeten wordt realistisch tot leven gebracht. Afwisselingen tussen gelatenheid en betrokkenheid, activisme en meebewegen zijn herkenbaar, ook in de actualiteit.
- Ook de historische invalshoek ontbrak niet, al is het aandeel echt historische romans beperkt. Wel in relatie tot de Tweede Wereldoorlog; de Holocaust, de bevrijding en de voortdurende tegenstrijdigheden in de wijze waarop oorlog en bevrijding worden beleefd. De verhalen over de koloniale periode in Indië, Suriname en Congo raken de huidige tijdgeest goed. En een enkele keer werden we meegenomen naar de middeleeuwen, maar ook naar hedendaagse oorlogen en terreur, zoals in Oekraïne, Gaza en de aanslagen in Parijs. Ze zetten ons leven van vandaag in perspectief.
- Opvallend genoeg waren er weinig romans die refereren aan of gaan over de coronaperiode, die toch zo ingrijpend in ons leven ingreep. Nog maar kort geleden. Dat zegt wellicht iets over hoe snel we die periode willen vergeten. Of wellicht is er juist meer tijd nodig om het te verwerken en komen die romans er nog aan.
Uiterlijkheden, etiquette en franje: verschil tussen Hollanders en Vlamingen
We willen ook iets zeggen over de uiterlijkheden, etiquette en franje rond de boeken van dit jaar. Er waren prachtige omslagen en foto’s, maar ook wisselende kwaliteit papier. Sommige boeken bewegen dus lekker mee, waardoor je blijft lezen. Andere blijven maar openklappen of klappen te vroeg dicht.
Daarnaast was de omvang van de romans ook een ding: het ene boek stop je zo in je binnenzak, maar voor een (enkel) ander moet je toch echt Van Gend & Loos laten aanrijden… Als die uitdrukking u nog iets zegt. En de u weet zelf of uw boek in dat genre past.
En dan de etiquette van de dankwoorden. Mensen bedanken… dat blijkt meer iets voor Vlamingen dan voor Hollanders. En motto’s in boeken worden voornamelijk in het Engels gesteld ook als ze van Fransstalige auteurs afkomstig zijn. Laten we het maar toeschrijven aan het internationale karakter van onze cultuur en identiteit.
De schrijvers zelf
En dan de schrijvers zelf. Jullie hebben ons geïnspireerd, meegenomen en opdrachten meegegeven. Vaak verbonden aan jullie levensverhaal. Naast verbindingen met Nederland en Vlaanderen zijn er dit jaar sterke relaties naar andere achtergronden via personages met een immigratieachtergrond en vluchtelingen. Met indrukwekkende impressies over het leven in andere culturen. Van Curaçao tot Suriname, Afghanistan, Marokko, Egypte, Algerije en Iran, Irak. We zagen en voelden de roots van auteurs, maar ook de zoektocht naar verbinding en begrip, naar thuisgevoel.
De betekenis van deze boeken is voor onze samenleving van grote waarde. Dit zijn romans waarmee we elkaar beter leren begrijpen, kennen en respecteren. Wat hebben we deze romans hard nodig. Het recent verschenen rapport van de Staatscommissie Demografische Ontwikkelingen richting 2050 laat niet alleen zien dat Nederland altijd al een immigratieland is geweest, maar ook dat het dat zal blijven. Erover lezen helpt ermee om te gaan.
Soms was er in de jury ook wat mystificatie omtrent de schrijver, bijvoorbeeld of er niet meerdere romans van dezelfde hand tussen zaten. Op Kims mogelijk ietwat naïeve constatering dat sommige schrijvers met hun lezer spelen kwam jury repliek met de retorische vraag: doen ze dat niet allemaal?
De maatschappelijke betekenis van grotere leesvaardigheid
Er is veel zorg over de leesvaardigheid in ons land – recente onderzoeken zijn alarmerend. Terwijl het cadeau van verwondering en verbeelding tijdens het lezen zoveel brengt. We hebben dat nodig om elkaar, onszelf en de samenleving te begrijpen. Ik ben ervan overtuigd dat dit begint bij een boek en niet bij Instagram. Maar nu klink ik vast een beetje als een ouwe lul (zegt Kim). Dat moet dan maar, want zeker onder jongeren is het lezen niet populair. Het tv-programma Even tot Hier deed er onlangs met een knipoog een voorstel voor: introduceer -al dan niet virtueel- een laser game waarbij ze op boeken moeten schieten. Bij elke uitschakeling is het verplicht een hoofdstuk te lezen waarna overhoring volgt. Kunstmatige intelligentie biedt vast kansen, maar je blijft een goede leraar of lerares Nederlands nodig hebben. En goede schrijvers.
De longlist bevestigt zeker een hoge kwaliteit van de Nederlandstalige roman. De jury is daar unaniem over. Over de romans van 2023 is uitvoerig van gedachten gewisseld. We hebben van elkaar geleerd, analyses en gevoelens gedeeld en zijn gezamenlijk tot een oordeel gekomen. Dat was een groot genoegen. Althans, tot op heden, want nu moeten we nog naar de shortlist.
Een persoonlijke ervaring raakt aan waar Kim mee begon: de emoties die boeken kunnen oproepen. Dat was bij hem een boek dat hem mateloos irriteerde, ik zal de titel niet noemen. Hij had het meermaals terzijde gelegd en werd er boos van. Kim zei: collega juryleden bevroegen mij op mijn boosheid, wat me deed beseffen wat het bij me opriep. Daar past een ander antwoord dan het pardoes afschrijven van de lijst. Boeken kunnen immers ook negatieve emoties veroorzaken, waarbij je het op meerdere manieren kunt bezien. Dat inzicht helpt, overigens ook tussen mensen, op scholen en universiteiten, in de politiek of op straat.
Lezen versterkt onze vaardigheid tot blikwisselingen te komen. Dat heeft onze samenleving hard nodig om creatief en met meer inspiratie de uitdagingen van onze tijd aan te gaan. De jury bedankt alle auteurs voor hun bedoelde en onbedoelde bijdrage daaraan.
Dank u wel.
*********************************************************************************************************************************************
maandag 11 maart: bekendmaking van de shortlist in Nieuwsuur op NPO2. Nieuwsuur maakt een reportage waarbij ze op bezoek gaan bij de zes genomineerde auteurs en hen feliciteren met hun nominatie. De genomineerde auteurs ontvangen elk 2.500 euro.
donderdag 14 maart: het programma ‘De shortlist’ in De Nieuwe Liefde, Amsterdam. Lucas de Man op donderdag 14 maart alle zes genomineerden; met muziek van Laurens van de Linde. Alle zes shortlisttitels zullen ter plaatse te koop zijn bij Boekhandel Hoogstins. Kaarten zijn hier te koop – €13,50/€10,00 (CLP/65+/student/stadspas)
Vanaf 29 maart: wekelijks een nieuwe podcast van alle zes genomineerde romans maken wij een die vanaf 29 maart wekelijks online komt te staan.
maandag 13 mei: bekendmaking van de winnaar van de 31e Libris Literatuur Prijs in Felix Meritis; de winnaar ontvangt € 50.000,– en de bronzen legpenning.
14 mei: interview met de winnaar in het VPRO-radioprogramma ‘Nooit meer slapen‘.
De winnende roman van de Libris Literatuur Prijs doet schooljaar 2024/2025 mee aan de Inktaap.
